Een zondagochtend in Wazemmes. Terwijl een paar honderd meter verder de kleurrijkste markt van de Eurometropool stilletjes begint vol te lopen, klop ik aan in de Moulin de Wazemmes. Geen molen, wel een ecohuis, van kelder tot nok in duurzame materialen opgetrokken. Een cursus actievoeren, zo had ik de aankondiging gelezen: “un stage de désobéissance civile”.

“Of een journalist daar wel welkom is?”, vroeg ik nog beschroomd vooraf. “Tout le monde est d’accord que oui ça nous fait plaisir”, verwelkomt een hartelijke Marianna Pastore, één van de organisatoren van deze workshop. “Rijsel is een goede voedingsbodem voor activisten. We willen hen ondersteunen op deze manier.”

“Kennis delen met wie zinvol wil actie voeren”

Begeleider Rémi Filliau uit Tours was de dag ervoor nog in Parijs aan de slag, vandaag staat hij voor de groep in Wazemmes. Hij is een ervaren activist. Vorig jaar nog stond hij voor de rechter omwille van een ‘Clown Party’ tegen nucleaire wapens, een ludieke actie. “Ik reis het land rond om groepen te ondersteunen”, zegt hij. Hij maakt al jaren deel uit van Les Désobéissants, een collectief met wortels in de milieubeweging. Een collectief dat groeide uit de niet-gewelddadige en mediatieke acties waar Greenpeace prat op gaat. “Nu willen we onze kennis delen met iedereen die werkt aan zinvolle actie, of het nu over vrede of over klimaat gaat. Voor iedereen die de publieke zaak, de commons, genegen is.”

De zaal in Wazemmes raakt stilaan gevuld, we zijn met meer dan veertig, evenveel mannen als vrouwen, overwegend twintigers en dertigers. “Ik ben hier omdat ik er genoeg van heb. Ik wil iets doen met impact”, start een man het kennismakingsrondje. “Ik zat vroeger in een politieke partij, maar die manier van werken heeft me sterk ontgoocheld”, zegt een ander. “We zullen in de toekomst meer moeten doen dan manifesteren voor het klimaat. Anders luisteren ze niet”, zegt een klimaatactivist. Mijn buurvrouw speelt trombone bij een fanfare die acties komt opluisteren. “We hebben de klimaatoptocht gedaan. Maar ook bij de Gele Hesjes zijn we al een paar keer langs geweest.” Het is een bont gezelschap, maar uit de getuigenissen blijkt telkens een bewogen engagement en een bezorgdheid over hoe het er aan toe gaat in de samenleving: ecologisten, mensen die het opnemen voor migranten, Gele Hesjes, een paar dierenrechtenactivisten en een paar mensen die nog op zoek zijn naar een engagement. Ze hebben nog iets gemeen: ze willen actie. “Ik geloof niet meer in manifestaties”, klinkt het.

Verdeelde meningen, respectvolle dialoog

Rémi legt de groep een case voor waarbij je ‘s nachts gemaskerd een veld voor genetisch gemodificeerd organismen (GGO’s) gaat omwoelen. “Wat vinden jullie? Wie zou dit doen? Wie zou dit niet doen?” Mensen nemen een plek in in de ruimte naargelang hun mening. “Als je reactie wil, moet je soms wel gewelddadig zijn. Niet tegenover de boer, wel tegenover deze ggo-gewassen”, zegt iemand. “Is het wel mogelijk om niet-gewelddadige actie te voeren?”, vraagt een ander. Een discussie van ruim een half uur barst los. Er wordt gewikt en gewogen, voor en tegens worden besproken en er wordt vooral een ethische lijn bepaald.

In de tweede case zet Rémi de actie in een andere setting: “Het is klaarlichte dag, je verwittigt vooraf de pers en je woelt het terrein om terwijl je herkenbaar bent.” Eén man staat in de hoek van de zaal. “Ik vind die hele zaak van GGO’s abstract. Bovendien: ik heb kinderen, ik wil geen proces, laat staan in de gevangenis belanden.” Andere deelnemers discussiëren dan weer of de pers beter wel of niet aanwezig is. Ze denken na of – los van de onmiddellijke schade aan de gewassen – misschien andere mensen geweld ervaren bij een dergelijke actie. De meningen zijn verdeeld, maar de dialoog wordt netjes en genuanceerd gevoerd.

Zo laat Rémi Filliau gevalsstudie na gevalsstudie los op de deelnemers. Na een tijdje worden de eerste conclusies gemaakt. “Als je impact wil moet je wel wat risico nemen. Maar met een niet-bedekt gezicht voer je de strijd eerlijk, je voelt je ook gesteund door het collectief. Als we samenwerken kunnen we het systeem veranderen”, klinkt het positief. “Je hebt sowieso de media nodig om je actie te legitimeren.”

Een clown die kust

Het debat wordt intens als de begeleider een nieuwe case voorstelt, die zich situeert aan La Citadelle, een ‘bar identitaire’ die een verzamelplek is voor extreem-rechts. “Je bent verkleed als clown en je geeft een kus aan iedereen die de bar bezoekt.” De deelnemers zijn sterk verdeeld over deze vorm van actie. “Het zou een mooi beeld opleveren”, zegt iemand, “Maar ik zou bang zijn dat er geweld van komt.” Een ander zegt dat het beter is om met de media te spelen dan met extreem-rechts. “Het is toch een sterke boodschap”, werpt iemand op, “Dat is toch inclusief en pacifistisch.”

Welke impact wil je en hoe bereik je die op een minimaal geweldloze manier? Deelnemers halen de acties aan tegen Rijselse slagers waarbij vitrines worden ingeslagen. “Daarmee is het debat toch gestart”, zeggen dierenrechtenactivisten. “Dat kweekt eerder sympathie voor de slager. En het is onnodig gewelddadig”, reageren andere deelnemers.

En zo gaat het de hele ochtend door. Een open en eerlijke discussie is het, waarbij de deelnemers zich stilaan bewust worden van posities en rollen, het belang van een coherent discours, ethische vraagstukken en de relatie tussen actie en impact.

Eerst denken, dan doen

“Wat ervaren wordt als gewelddadig is een subjectief gegeven”, zegt Rémi, “Het is heel belangrijk dat je voor elk initiatief in gesprek gaat met elkaar. Je moet de limieten van je actie goed vastleggen. Voer actie met open gezicht, leg de media uit waarom je actie voert. Een masker is geen bescherming, integendeel.” Dat maakt ook het verschil tussen een ‘manifestant’ en een ‘casseur’.

Rémi toont dat je steun mag ervaren van media en publiek als je ter goeder trouw zaken aankaart en je je beweegredenen goed uitlegt. En ook de rechter is dan mild. “Er zijn minder veroordelingen voor mensen die actie voeren met open vizier”, haalt Rémi een statistiek boven.

De groep is intussen op dreef. Maar ik verlaat op kousenvoeten de Moulin de Wazemmes, dankbaar dat ik deze rijke discussie heb mogen bijwonen. Tijd om de activisten even zonder pottenkijkers te laten voortwerken. Op het programma staan immers nog ‘techniques et bricolage’, uitwisseling van praktijken en een atelier over media en juridische zaken.

Actie voeren is een vak, zo blijkt. Een vak waar je veel afwegingen moet maken als je er goed mee wil omgaan. “Een fijne groep”, zegt een dame vrolijk bij het afscheid, “Ik ben blij hier vandaag gelijkgezinden te treffen. Leuk om vast te stellen dat er zoveel bewogen mensen zijn.” Ik kan alleen maar beamen.

Bart Noels