Het is zondag en ik heb een afspraakje: een stadswandeling georganiseerd door Non-Lieu. Dat is een vereniging die zich inzet voor industrieel erfgoed. Ik wil begrijpen hoe de familie Cavrois heeft bijgedragen tot de stadsontwikkeling van Roubaix en haar industrie.
Het is vandaag ook de eerste herfstdag en de regen herinnert er me aan dat de zomer nu wel echt voorbij is. Enige uitdaging: mijn kinderen motiveren om vijf uur te stappen langs de grote gebouwen die de getuige zijn Roubaix en haar textielindustrie. Protest, een pruillip en slepende voeten zorgen voor vertraging. Als we aankomen op het startpunt is de groep wandelaars al vertrokken. We staan hier alleen, paraplu in de hand, in een stad die ik slechts oppervlakkig ken. Wat doe ik?
De Villa Cavrois
Gezien Non-Lieu beloofde om de Cavrois-dynastie te verkennen, inclusief residentie, gaan we van het centrum van Roubaix naar de Villa Cavrois. We hopen er de groep wandelaars aan te treffen. Pijltjes met “Villa Cavrois” leiden ons langs prachtige wijken met opvallende architectuur. We stappen langs het Parc Barbieux. Het moderne silhouet van de Villa Cavrois doemt op aan een met bomen omzoomde boulevard. We staan verbluft. Het gezicht van mijn kinderen klaart op. Wat een modern kasteel!
Op deze plek, aan de rand van Roubaix, liet textielbaron Paul Cavrois in de eerste helft van de twintigste eeuw zijn villa bouwen. Het pand is intussen geklasseerd als historisch monument.
Van de wandelaars van Non-Lieu vind ik geen spoor. Maar ik herinner me dat er een hapje zou worden gegeten in de fabriek Cavrois-Mahieu. Dat is drie kilometer verderop, de textielondernemer Cavrois nam blijkbaar wat afstand tussen zijn fabriek en zijn residentie.
Een hapje in de fabriek Cavrois-Mahieu
Enfin! We hebben onze groep gevonden! Voor de fabriek Cavrois-Mahieu staat een zestigtal wandelaars. Ze turen naar een schoorsteen die één van de twee gidsen van Non-Lieu aanwijst. Indertijd heette Roubaix ‘de stad met duizend schoorstenen’. Het is middag: lunchtijd! “Voor het middagmaal openen we voor u de deuren van deze fabriek, één van de juwelen van de familie Cavrois”, zegt onze gids.
We eten onze boterhammen in de voormalige stookzaal, terwijl de gidsen honderduit vertellen. “Deze plek is een getuige van het industrieel avontuur van de familie Cavrois, maar ook van de duizenden arbeiders en kaderleden die er werkten van 1887 tot 2000, het jaar waarop de textielactiviteit definitief is stopgezet.”
De huidige site Cavrois-Mahieu heeft nog een oude stookruimte, werkruimtes voor elektriciteits- en loodgieterswerken, een smederij, een winkel en een gang die naar de schoorsteen leidt. “Deze fabriek hoort tot het collectieve geheugen van Roubaix”, zeggen de gidsen van Non-Lieu, “Aarzel niet om rond te wandelen in het gebouw.” Op een authentieke tafel hebben ze voor de gelegenheid foto’s uitgestald van de familie Cavrois en de medewerkers, maar ook andere memorabilia zoals facturen, catalogussen met staaltjes voor wollen mannenkostuums, linten, verf,… “Het regent binnen”, roept iemand plots. De aanhoudende regen heeft zich een weg gebaand tot het hart van de fabriek. Erfgoedobjecten worden nat, de mensen van Non-Lieu proberen ze te beschermen.
Non-Lieu
De vereniging Non-Lieu heeft haar lokalen in de fabriek, of wat er nog van rest. “Het gebouw werd bedreigd met vernietiging, we hebben een deel kunnen kopen in het jaar 2000”, zegt Olivier Muzellec, één van de stichters van Non-Lieu. “We willen deze site beschermen, de erfgoedwaarde is evident. We willen de plek doen leven met kunst en cultuur. Dat is onze ambitie. Vandaag hebben we hier vijf atelierruimtes. Non-Lieu organiseert ook regelmatig evenementen binnen én buiten de fabriek.”
Ik ben bekoord door wat Non-Lieu doet: door nieuwe banden te smeden slagen ze er in om dit historisch patrimonium te bewaren, precies door het te laten léven.
Terwijl ik het gebouw verlaat vraagt mijn dochter of het wel degelijk dezelfde mensen waren die in de magnifieke villa woonden én deze fabriek lieten draaien? Ik knik. Zij vindt het contrast tussen de twee sites wel echt buitenmaats. Ik niet, ik voel me tot beide plekken aangetrokken.
Tekst en foto’s: Marie-Hélène Willems